Wat onderscheidt dit typische beeld uit het Oude Rijk door een nooit eerder geziene sculpturale eigenheid? Dit funeraire meesterwerk, ontdekt in Saqqara, een van de grootste en oudste sites van het oude Egypte, doorbreekt de gevestigde normen van de Egyptische kunst.
Het is een primeur in de Egyptische grafkunst. Meer dan 4000 jaar geleden beeldde een beeldhouwer een edelman uit in staande houding, met zijn vrouw geknield tegen zijn rechterbeen en, wat uniek is, hun dochter in bas-reliëf. Deze ontdekking, die onlangs werd beschreven in het Journal of Egyptian Archaeology (mei 2025), werd gedaan in de “Grote Omheining” (Gisr el-Mudir) van Saqqara – een van de oudste bekende bouwwerken van gehouwen steen uit het oude Egypte – ons begrip van familievoorstellingen uit de oudheid en roept nieuwe vragen op over de artistieke praktijken in die tijd.
Een typische familiescène uit het Oude Rijk
De man staat afgebeeld met zijn linkervoet naar voren, een typische houding voor belangrijke mannelijke figuren uit het Oude Rijk (ongeveer 2778-2420 v.Chr.), die kracht, jeugd en autoriteit symboliseert. Hij draagt een half geplooide lendendoek en een korte, gestileerde pruik, elementen die eigen zijn aan mannen van hoge sociale rang. Zoals de auteurs van de studie beschrijven, heeft de antieke beeldhouwer bovendien veel aandacht besteed aan de weergave van zijn torso, met name de schouders, het sleutelbeen, de borstspieren en de armen.
Naast hem staat een veel kleinere vrouw, met een schouderlange pruik, een brede ketting en een eenvoudige kokerjurk. Ze stelt waarschijnlijk zijn echtgenote voor. Net als bij andere familiebeelden wordt ze afgebeeld terwijl ze naast haar echtgenoot knielt, met haar armen om zijn been geslagen en haar gezicht tegen hem aangeleund. Een beeld dat doet denken aan dat van het koninklijke beeld van Djédefrê (koning van de IVe dynastie, Oud Rijk) dat bewaard wordt in het Louvre.
De derde persoon op het beeld van Gisr el-Mudir is het meest origineel. Het is een meisje, waarschijnlijk de dochter van het gezin. Ze houdt zich vast aan het linkerbeen van haar vader, met haar rechterarm naar hem uitgestrekt om haar vast te houden. In haar linkerhand houdt ze een gans vast. “Tijdens het Oude Rijk werd dit soort scènes vaak afgebeeld in muurschilderingen”, legt egyptoloog Zahi Hawass, auteur van het onderzoek, uit in een persbericht. Aangezien er geen schilderingen bewaard zijn gebleven in [het] graf [waar het beeld is gevonden], zou het meisje met de gans dezelfde symbolische rol kunnen hebben vervuld, namelijk het illustreren van de voorraden voor het hiernamaals.”
Een ongekend technisch verschil
De eigenaardigheid ervan heeft meer te maken met de beeldhouwtechniek. In tegenstelling tot haar ouders, die in het rond zijn gebeeldhouwd – en dus vanuit alle hoeken te zien zijn –, is het meisje in bas-reliëf gebeeldhouwd en geïntegreerd in de achterkant, waardoor het minder losstaand lijkt. Dat is (bijna) het enige verschil met het beeld van Irukaptah, dat bewaard wordt in het Brooklyn Museum (New York, Verenigde Staten). Dit beeld, dat eveneens in Saqqara werd gevonden en dateert uit de Vijfde Dynastie, vertoont namelijk talrijke overeenkomsten: alleen de positie van de echtgenotes is omgekeerd; en er is een zoon afgebeeld, naakt en met zijn vinger in zijn mond, gebeeldhouwd in het rond… en niet in bas-reliëf, zoals bij het meisje.
Omdat het beeld van Gisr el-Mudir buiten zijn context is gevonden, waarschijnlijk achtergelaten op de plaats waar het is gevonden door plunderaars van nabijgelegen graven, is het voor deskundigen moeilijk om het precies te dateren. Omdat het echter bijna alle kenmerken (stijl, houding, kleding, proporties, gezinssamenstelling) deelt met dat van Irukaptah – en andere gezinsbeelden uit die tijd – dateren ze het rond de Vijfde Dynastie.
De redenen waarom de dochter in bas-reliëf is gebeeldhouwd, blijven onduidelijk. “Dit maakt het familiebeeld van Gisr el-Mudir het eerste in zijn soort in het Oude Rijk dat een familielid op zo’n ongekende manier weergeeft”, concluderen de auteurs van de studie.
