Het Neom-project en de lineaire stad van de toekomst zouden het levenswerk worden van de Saoedische troonopvolger Mohammed bin Salman. Maar visionaire plannen en miljarden dollars zijn niet genoeg om de wetten van de natuur en de economie te trotseren. Hoewel het gigantische project nog niet is stopgezet, wijzen steeds meer aanwijzingen erop dat het een grote mislukking zal worden.
Het Neom-project is een initiatief in het kader van het programma Saudi Vision 2030, dat volgens de bedenkers de economie van Saoedi-Arabië moet transformeren van een fossiele brandstofeconomie naar een duurzame economie. Het bekendste onderdeel ervan is The Line, een lineaire, futuristische stad in de vorm van twee gigantische, parallelle muren, die een metropool met miljoenen inwoners terugbrengen tot een canyon van 170 km lang en 500 m hoog.
Aanvankelijk zou The Line er anders uitzien. Toen de Saoedische troonopvolger Mohammed bin Salman in 2017 het plan aankondigde om een megastad in de woestijn te bouwen, presenteerden architecten en stedenbouwkundigen een vrij conservatief ontwerp.
Het oorspronkelijke plan voorzag in de bouw van een netwerk van woonwijken met een breedte van ongeveer twee kilometer, rondom een centrale verkeersader en een spoorlijn. Prins Mohammed had echter een ander idee, dat hij tijdens een van zijn toespraken beeldend illustreerde door zijn handen te spreiden alsof hij een boek dichtklapte. De nieuwe metropool zou zich niet in de breedte, maar in de hoogte uitbreiden, zoals de Financial Times op basis van verslagen van ontwerpers en aannemers gedetailleerd beschreef.
Lineaire stad van de toekomst
In plaats van een gebied met klassieke bebouwing zou er een megastructuur ontstaan met een breedte van 200 meter en een lengte van 170 km, waarvan de top over de hele lengte, ongeacht het terrein, 500 meter boven zeeniveau zou reiken.
Voorstellen om de plannen ten minste gedeeltelijk te realiseren en de hoogte te beperken tot 100 meter werden afgewezen – de prins eiste een halve kilometer, plus een spiegelende gevel en de vestiging van negen miljoen inwoners op een oppervlakte van slechts 34 vierkante kilometer. Ter vergelijking: Mokotów, de dichtstbevolkte wijk van Warschau, die qua oppervlakte vergelijkbaar is, telt ongeveer 230.000 inwoners.
De ontwerpers van het Oostenrijkse bureau Delugan Meissl Associated Architects en het Amerikaanse bureau Gensler konden hun fantasie de vrije loop laten. Onder leiding van projectmanager Denis Hickey ontstond een plan voor een onvoorstelbaar groot bouwwerk dat de woestijngebieden van het Arabisch Schiereiland zou doorkruisen. Als inspiratiebron werd de verticale bebouwing van Manhattan genoemd.
Het plan voor de lineaire stad voorziet in de bouw van een structuur met een lengte van 170 km en een breedte van 200 meter. Deze heeft de vorm van twee 500 meter hoge, parallelle muren, gescheiden door een lege ruimte. Binnen de muren zijn zes niveaus gepland, waarop gebouwen tot 80 meter hoog kunnen worden gebouwd, waardoor nieuwe “lagen” van de futuristische stad ontstaan.
Hoewel de zes niveaus een vast, onveranderlijk onderdeel van de structuur moesten vormen, moesten de gebouwen op elk niveau na verloop van tijd, indien nodig, worden gesloopt, verbouwd of opnieuw opgebouwd – net zoals dat gebeurt met de bebouwing van gewone steden.
Een technisch wonder
In de verticale structuur van de Lijn was een typisch stedelijk weefsel gepland – woongebouwen, openbare voorzieningen, scholen en sportfaciliteiten. De Saoedische metropool zou zich van de ons bekende steden onderscheiden door het ontbreken van auto’s – het transportsysteem zou bestaan uit automatische transportcapsules, vliegende taxi’s en hogesnelheidstreinen, en de voor het leven noodzakelijke voorzieningen en diensten zouden zich in de directe omgeving bevinden, waarmee het idee van de vijfminutenstad werd gerealiseerd.
Het bleek een uitdaging om groene zones te ontwerpen, omdat de specifieke kenmerken van de Lijn een tekort aan zonlicht betekenen, dat alleen beschikbaar is op de buitenoppervlakken en langs de interne “canyon”.
Als geld geen rol speelt, zijn er echter geen onoverkomelijke obstakels – al deze uitdagingen zijn, althans in de ontwerpfase, opgelost. Voor de behoeften van de futuristische stad is een verticaal werkend systeem ontwikkeld voor afvalwater, afvalinzameling, watervoorziening en evacuatie. Voor de Lijn is zelfs een kanaal ontworpen dat haar met de zee verbindt en een havenbekken met geforceerde watercirculatie, dat zorgt voor een continue doorstroming en versheid.
Ook de kwestie van de bagage van mensen die langere afstanden binnen de Lijn afleggen, werd op een ongebruikelijke manier opgelost: het passagiersvervoer werd namelijk gepland zonder de ruimte die nodig is voor het vervoeren van grotere tassen of koffers. Hiervoor zou een apart transportsysteem worden ingezet, waarbij de bagage vóór de reis moest worden ingecheckt en acht uur van tevoren voor de deur van de woning moest worden gezet.
Gigantische schaal
Het plan voorzag in de bouw van 20.800 meter lange modules, gevolgd door een uitbreiding van de lijn tot een lengte van 170 km. De totale kosten werden eerst geraamd op 500 miljard dollar en vervolgens op meer dan een biljoen dollar. Dit zijn conservatieve berekeningen, want sommige prognoses stelden de bouwkosten van de lijn gelijk aan het BBP van Duitsland (4,5 biljoen dollar). De bouw zou elk jaar 60 procent van de wereldwijde productie van constructiestaal en een aanzienlijk deel van het cement en andere bouwmaterialen die op aarde worden geproduceerd, opslokken.
Deze utopische visie bleef niet alleen op papier staan. Na de conceptfase en de uitwerking van het ontwerp in 2021 volgde een feestelijke presentatie en een jaar later gingen de werkzaamheden op het Arabisch Schiereiland van start. Op een enorm terrein werden woonwijken voor werknemers gebouwd, werd begonnen met het egaliseren van het terrein, de bouw van een toekomstig vliegveld met vijf startbanen en een uitgebreide infrastructuur, die soms in een volstrekt verlaten gebied werd aangelegd. Er zijn al duizenden gigantische palen in het zand geslagen om de fundering van de toekomstige megastad te stabiliseren.
Het doel ten koste van alles
Ook sociale problemen werden op draconische wijze opgelost – voordat de geplande negen miljoen bewoners hun intrek konden nemen in de Line, betekende de bouw ervan de ontheemding van zelfs 20.000 mensen, wat leidde tot protesten van de lokale bevolking. Degenen die zich niet lieten overtuigen – zoals 15 leden van de Huwaitat-stam – belandden in de gevangenis met straffen van zelfs 50 jaar, en drie personen kregen de doodstraf. Ook een van de activisten die de protesten tegen de bouw organiseerde, werd vermist.
Volgens een Britse televisiezender zouden tijdens de bouw in enkele jaren tijd zelfs 21.000 arbeiders uit India, Nepal en Bangladesh om het leven zijn gekomen. Dit hoge aantal slachtoffers is echter niet onafhankelijk bevestigd.
Ook de kwestie van de kruising van de routes waarlangs elk jaar honderden miljoenen vogels migreren, is nog niet opgelost. De lijn ligt precies op hun route en de 500 meter hoge glazen gevel is een dodelijke val voor vogels. Ideeën om er stippen op aan te brengen of openingen in de uniforme wand te creëren, bleken onhaalbaar op een schaal die het probleem zou beperken.
Grote belangstelling, weinig investeerders
Het plan om een megastad te bouwen wekte wereldwijd belangstelling en wakkerde de emoties aan van liefhebbers van technologie, architectuur en stedenbouw. Het enthousiasme werd echter niet gedeeld door degenen van wie het lot van de Lijn afhangt: de investeerders.
Saudi-Arabië en vertegenwoordigers van de rijkste Saoedische families hebben miljarden dollars geïnvesteerd – de kosten worden tot 2024 geschat op ongeveer 50 miljard dollar. Het project werd echter onvoldoende gefinancierd met buitenlandse middelen.
Het aanvankelijke elan van de bouw begon in de loop van de tijd af te nemen, evenredig met de steeds kleinere middelen die Saoedi-Arabië de afgelopen jaren aan futuristische infrastructuur heeft besteed. De slinkende fondsen suggereren dat visionaire projecten geleidelijk kunnen worden stopgezet of naar beneden bijgesteld – als ze al worden gerealiseerd, dan in een veel bescheidener vorm dan aanvankelijk gepland.
Dit geldt ook voor de Line. Het oorspronkelijke plan om te beginnen met de bouw van 20 modules werd teruggebracht tot zeven (wat de rentabiliteitsgrens zou zijn) en vervolgens tot slechts drie, die volgens de huidige planning tegen 2030 moeten worden gebouwd.
